Dat er aan politieke leiders bestuurders en hoge ambtenaren vaak een steekje los is, wordt door pr-adviseurs, voorlichters en mannetjesmakers voor het publiek verborgen. Dat maakt dat wij ons nauwelijks kunnen voorstellen dat wij bestuurd en geregeerd worden door meer of minder gestoorde machtswellustelingen. Toch valt dat niet te ontkennen.
David Owen, Engels psychiater en minister buitenlandse zaken, schreef in 2008 het boek “Zieke wereldleiders” over Stalin, Mitterand, Kennedy, Bush, Jeltsin, Blair, Roosevelt, Nixon, Churchill, Thatcher. Als je dat leest en je had het nog niet zelf bedacht, worden je ogen geopend en begrijp je direct waar oorlogen vandaan komen. Rutte, Macron, Starmer, Merz, Baerbock, Netanyahu en Von der Leyen komen in het boek niet voor. Even wachten op de volgende druk.
In 2021 promoveerde Desirée Palmen op een proefschrift waarin de vraag gesteld werd: “Hoe kan het dat bepaalde psychopathische individuen lange tijd in een leiderschapspositie kunnen functioneren en anderen juist in de criminaliteit terecht komen?” [1]
Algemeen wordt aangenomen dat psychopaten manipulatief en harteloos zijn, gebrek hebben aan empathie en berouw en geen problemen hebben met liegen. “Ze denken puur vanuit zichzelf en zijn totaal niet bezig met het oordeel van anderen”, aldus ook Palmen.[2]
Ik denk, anders dan Palmen, dat psychopaten wel degelijk empathie hebben. Veel empathie zelfs als je daaronder verstaat: kunnen inleven in een ander en de wereld kunnen zien door de ogen van een ander. Immers, om een goeie manipulator te zijn en je goed te kunnen verkopen bij sollicitaties en verkiezingen is juist veel empathie nodig. Hitler had ook veel empathie. Hij voelde haarfijn de gevoelens aan van het volk en was juist daarom in staat om die met succes te bespelen.
Volgens Palmen, die zich daarbij beroept op Babiak (‘Snakes in Suits’) en Hare (‘Gewetenloos’) zou het aantal psychopaten in de bevolking ca. 1% zijn. Dat percentage zou echter onder leidinggevenden en politici veel hoger zijn, namelijk de 4%. Dat ligt voor de hand, want psychopaten zijn gefocust op en bedreven in het beklimmen van de corporate (en politieke!) ladder [3]. Ze zijn immers uit op macht over anderen.
Niet alleen zijn psychopaten slimme strebers, maar ambtelijke organisaties, de politieke wereld en het management in grote bedrijven bieden ook ruime kansen voor psychopaten. Ook om dat te worden! Macht loont: hoger loon, veel ‘vrienden’ en aanzien, de baas spelen, winnen, succesvol zijn. Een omgeving waarin macht en bezit als indicatoren worden gezien van maatschappelijk succes, halen bij veel mensen de psychopaat in de mens naar boven.
Zimbardo liet in het Stanford Prisoners Experiment zien dat er niet veel voor nodig is om ook lieve studenten, die de rol van cipier moesten spelen, ertoe te brengen ‘gevangenen’ te kwellen. Wat je ook ziet bij groenweken van studentencorpora. Aan pesten en martelen in Abu Graib werd meegedaan door aardige vaders en moeders.[4] Het kwaad is banaal.[5] Psychopaten worden echt niet alleen geboren maar ook gemaakt.
Palmen adviseert, net als Hare, om kandidaten voor leidinggevende functies te screenen op psychopathologie. De vraag is of dat zou helpen. Psychopaten zijn volgens Palmen heel slim en dus goed in staat om de test zo af te leggen dat ze er psychisch gezond uitkomen. Dat ze de test eerlijk zouden afleggen is natuurlijk een illusie. Maar bovendien is het onaannemelijk dat op macht beluste leiders bereid zouden zijn zich aan zo’n test te onderwerpen. Maar bovendien, als het zo is dat mensen monsters en psychopaten kunnen worden door de verleiding van macht en door sociale druk, dan ligt het veel meer voor de hand om organisaties en de samenleving te screenen.
In plaats van leidinggevenden en potentiële leidinggevenden/bestuurders aan een psychologische test te onderwerpen (wat dan weer uitgroeit tot een lucratieve business voor organisatie- en adviesbureaus) ligt het veel meer voor de hand hun onverschillige en gewetenloze gedrag in concrete gevallen onder een loep te leggen en te vergelijken met hun mooie en nobele praatjes op Linkedin en in de media. Het contrast is vaak zodanig dat je echt geen psycholoog hoeft te zijn om het contrast te zien. Veelzeggend is ook het feit dat bestuurders en ambtenaren zelden of nooit excuus aanbieden aan gedupeerde burgers als die door de rechter in het gelijk worden gesteld en wraak nemen door vergoeding van schade te weigeren/tegen te werken. [8]
Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut bleek dat 55 procent van de ambtenaren in de gemeente Amsterdam werd gepest, uitgesloten en vernederd. Meer dan 60% van de meldingen over discriminatie waren gericht tegen leidinggevenden.[6] Uit eerder onderzoek bij de ministeries financiën en justitie en veiligheid bleek hetzelfde. “Wie niet gepest wil worden op de werkvloer kan beter geen ambtenaar worden”, aldus Laura Willemsen van de Stichting Pesten op de Werkvloer.[7] Waar ambtenaren worden gepest, worden uiteraard ook burgers gepest.
Pestkoppen zijn psychopaten. Ze genieten van macht. Ze gedijen daarom in organisaties waarin mensen zijn onderworpen aan macht en gedwongen worden of zich gedwongen voelen te doen wat hen wordt opgedragen door leiders. Legers, ambtelijke- en arbeidsorganisaties, scholen en dikwijls ook gezinnen met autoritaire ouders. Maar ook ‘vrijwillige’ organisaties als politieke partijen en sektes waar leden om de een of andere reden erg afhankelijk van zijn.
Zou je de macht terugdringen die leiders en leidinggevenden in een organisatie kunnen hebben op mensen in de organisatie door rechten van medewerkers te versterken, zelfbestuur in te voeren en een cultuur te bevorderen waarin macht verachtelijk wordt gevonden, dan ontneem je aan psychopaten en pestkoppen het perspectief zich in de organisatie ten koste van anderen te kunnen uitleven.
Wat er nodig is om macht in organisaties en in de samenleving terug te dringen is dat mensen figuren die op macht uit zijn, per sé meer willen hebben dan een ander, per sé beter willen zijn dan een ander, gaan zien als verachtelijke en gevaarlijke gekken, psychopaten. Maar daarvoor is nodig dat normale (gezonde) mensen in verzet komen, weigeren zich aan macht te onderwerpen, weigeren mee te doen, de moeite nemen zich goed te informeren en de leugens te doorzien van machthebbers en niet alles te geloven wat ze door media en op school wordt wijsgemaakt.
Een immense klus, want de 4% waar Palmen het over heeft is waarschijnlijk het topje van de ijsberg. Méér willen zijn dan een ander, jezelf verrijken ten koste van anderen, opklimmen op de maatschappelijke ladder ten koste van anderen, is onze kapitalistische cultuur zo “normaal”, dat de psychiatrie alleen mensen als psychopaat diagnosticeert die dat in extreme mate zijn en mensen die gewoon psychopaat zijn als psychisch gezond en normaal aanmerkt.
Maar wat als normale (gezonde) mensen het er bij laten zitten? Niet tegen de stroom oproeien? Ja, zolang dat het geval is, zullen wij op alle niveaus door psychopaten worden bestuurd en geregeerd. Vroeg of laat loopt dat heel slecht af. Als politici in Europa en de VS in grote meerderheid niets doen om een eind te maken aan de genocidale slachtpartijen door Israël en de VS bombardementen op Iran, als Europa niets doet om te zorgen dat vluchtelingen niet massaal verdrinken in de Middellandse zee en als er niets gedaan wordt om de uitstoot van CO2 en de opwarming terug te dringen, is het eind nabij.
[1] https://www.ou.nl/-/kijk-het-webinar-terug-psychopathische-leiders-in-het-bedrijfsleven-en-de-politiek
[2] https://www.psychologie.nl/artikel/is-mijn-baas-een-psychopaat/
[3]http://www.therapeutikon.com/Whitepapers/Nieuwsbrief%20LC%20Psychopaat%20en%20Management.pdf
[4] Philip Zimbardo. Het Lucifereffect, hoe gewone mensen zich laten verleiden tot het kwaad. Leminiscaat 2008.
[5] Hannah Arendt. Eichmann in Jeruzalem, A Report on the Banality of Evil. Penguin Books, edition 1994
[6] https://debrugkrant.nl/zorgen-over-discriminatie-ambtenaren-bij-gemeente-amsterdam/
[7] https://www.keesvanoosten.nl/pesten-bij-de-overheid/
[8] In de zaak Turks koffiehuis verzocht ik één van de juristen die zich uitgesloofd had de schuld van de eigenaar aan te tonen zijn excuus aan te bieden nadat de Raad van State de gemeente 2 keer in het ongelijk gesteld had. Hij beklaagde zich daarover bij de chef van Juridische Zaken die mij verweet op die manier een onveilige situatie voor die arme jurist te creëren. Zie: https://www.keesvanoosten.nl/sluiting-van-een-jaar-voor-bingo-in-koffiehuis-tijdens-de-ramadan/
Reacties zijn gesloten.